O mnie   Mapa serwisu   Chopin   Bibliografia   Liszt   Glosarium   Gimnastyka
Coaching pianistyczny przez internet - poziom zaawansowany - informacje
Jak grać łatwiej na fortepianie...

Wprowadzenie
W tym rozdziale:

►0.1 Cele tego serwisu
►0.2 Teoria, praktyka i wirtuozi
►0.3 Paradoks mechanizmu fortepianu
►0.4 Jak to działa, czyli dwa słowa o ułatwieniach technicznych serwisu
►0.5 Dedykacje i podziękowania
▲Góra▲    ►0.1    ►0.2
0.1 - Cele tego serwisu

0.1.1Pewne fragmenty wielu znakomitych prac traktujących o technice pianistycznej są zbyt subiektywne. Często opisują pracę ręki pianisty w sposób niekompletny lub - przeciwnie - nadmiernie naukowy, a przez to mało komunikatywny.

Kto wie, ten i tak nie potrzebuje instrukcji.
Kto nie wie, temu wycinkowe rady nie wystarczą.

0.1.2Nawet na stosowanie metody Chopina, trzeba dzisiaj brać pewną poprawkę. Chopin przeciwstawił swoją artystyczną koncepcję pracy nad techniką mechanicznym ćwiczeniom Czernego czy Kalkbrennera (ten ostatni na przykład polecał ćwiczyć wprawki czytając książkę!). Koncepcja Chopina była bardzo nowatorska, ale nie możemy zapominać, że Chopin był geniuszem o intuicyjnym podejściu do techniki pianistycznej. Któż dzisiaj zgodziłby się np. z jego twierdzeniem, że wystarczy ćwiczyć trzy godziny dziennie (Dubois/Niecks)? Poza tym każdy pianista wie, że instrumenty z połowy XIX wieku różniły się znacznie od obecnych. Bez wątpienia pewne prawdy chopinowskie pozostaną zawsze aktualne (zob. toucher - rozdz. 6), inne jednak zostały od jego czasów uściślone w sposób bardziej obiektywny, o czym świadczą opinie późniejszych teoretyków - dla przykładu zobacz wypowiedzi Sielużyckiego i Matthaya w dwóch poniższych ramkach.

[...] problemy techniczne rzadko dają się rozwiązać
na drodze artystyczno-interpretacyjnej
James Ching    
Czesław Sielużycki - „Ręka pianisty”, str. 16, PWM, Kraków 1982

0.1.3Serwis ten ma na celu możliwie zwięzłe i zrozumiałe przedstawienie procesów mechanicznych zachodzących w aparacie ruchowym pianisty podczas gry na fortepianie, z uwzględnieniem praktycznego zastosowania metod już istniejących oraz skorygowania ich ewentualnych nieścisłości. Będzie w nim mowa o świadomym działaniu pianisty na swój aparat ruchowy w celu osiągnięcia najlepszych wyników muzycznych. Nie sugeruje on gotowych rozwiązań do automatycznego naśladowania, a korzystanie z niego wymaga pewnego doświadczenia pianistycznego. Dlatego przeznaczony jest przede wszystkim dla uczniów i studentów o pewnym stopniu zaawansowania, ale również i dla wszystkich miłośników fortepianu, którzy chcieliby choćby tylko teoretycznie zgłębić tajniki gry na nim.

▲Góra▲    ►0.1    ►0.2    ►0.3
0.2 - Teoria, praktyka i wirtuozi

0.2.1Młodzi pianiści wychodzą często z błędnego założenia, że nie warto marnować czasu na studiowanie teorii i wystarczy tylko odpowiednio długo poćwiczyć jakiś trudny fragment, aby zaczął on „wychodzić sam”. W podobny zresztą sposób bywa bagatelizowana teoretyczna strona pamięciowego opanowania utworu. Tymczasem już w pierwszej połowie XX wieku Tobias Matthay zauważył, że:

[...] nawet geniusz może zaoszczędzić sobie lat pracy i poczuć się pewniej, jeśli zada sobie trud opanowania faktów w równej mierze intelektualnie, jak „intuicyjnie”.
Tobias Matthay - „The visible and invisible in piano technique”, str.X (Preface), Oxford University Press, New York 1947 

0.2.2 Praca geniusza bez wątpienia postępuje łatwiej i szybciej, ale:

To, co bardzo utalentowani uczniowie osiągają intuicyjnie (oczywiście w połączeniu z uporczywą pracą) - zupełną zgodność palców i ręki, aparatu ruchowego w ogóle, z wymaganiami słuchu i koncepcją dźwiękową - mogą w dużym stopniu wypracować sobie i nadrobić także o wiele mniej utalentowani pianiści.
Henryk Neuhaus - „Sztuka pianistyczna” , str.96, PWM, Kraków 1970

0.2.3Nauczenie się od kogoś - nawet od wielkiego pianisty - jak należy grać na fortepianie jest procesem niezmiernie złożonym i nie do końca realnym, gdyż nawet najlepszy pedagog nie jest w stanie przekazać tych ruchów, które trzeba samemu wyczuć wewnętrznie. Weźmy następujący przykład: mam przed sobą kogoś, kto nie potrafi utrzymać równowagi na rowerze - mimo że ja na rowerze jeździć umiem, nie mogę mu wytłumaczyć jak tę równowagę osiągnąć, bo w jaki sposób opisać słowami stan, którego wyczucie i wyważenie zależy wyłącznie od własnych zmysłów? A o ileż trudniej jest wyjaśnić w jaki sposób osiągnąć równowagę ręki na klawiaturze? Technika pianistyczna zależy bowiem w znacznym stopniu od sprawnego operowania nad klawiaturą blisko 4-kilogramowym ciężarem ręki.

Ponadto nie wszyscy pedagodzy przejmują się tym, aby ich wykłady zostały należycie zrozumiane przez uczniów.

[o L. Godowskim] ...wielu młodych pianistów ze wszystkich krajów garnęło się głównie do niego w nadziei, że otrzymają receptę na zdobycie „techniki wirtuozowskiej".
Ale niestety! O technice w tym sensie, w jakim pojmowali ją ci młodzi ludzie,
Godowski nie mówił prawie ani słowa.
Henryk Neuhaus - „Sztuka pianistyczna”, str. 29, PWM, Kraków 1970

Zjawisko to występuje zresztą nie tylko w pianistyce! Podobne problemy z precyzyjnym przekazywaniem informacji przez profesorów sygnalizują mi studenci innych dyscyplin - m. in. medycyny i architektury, co wydaje się jeszcze bardziej niepokojące.

0.2.4Pewne elementy i sposoby techniczne można zaobserwować u dobrych pianistów i próbować zastosować je w swojej grze. Innych nie widać nawet z pierwszego rzędu sali koncertowej ani w filmowych zbliżeniach rąk, gdyż działanie niektórych sił jest niewidoczne (stąd wywodzi się zresztą znakomita praca T. Matthaya „Widoczne i niewidoczne w technice pianistycznej”). Poza tym, im bardziej doświadczony pianista, tym większą stosuje ekonomię ruchów, a więc tym mniej można „podejrzeć” jak on to robi. Co więcej, nawet pobieranie lekcji u sławnego wirtuoza nie daje pewności, że rozwiąże on nasze problemy techniczne - on po prostu, sam grając perfekcyjnie, może... nie znać rozwiązania nie napotkawszy nigdy takiego problemu. Gdyż wirtuozi obdarzeni wrodzoną techniką grają instynktownie, nie zawsze zdając sobie sprawę z tego, na czym polega ich łatwość techniczna. Dlatego ich wskazówki dydaktyczne często pomijają bardzo istotne szczegóły.

0.2.5Nawiasem mówiąc, termin „wirtuoz” wzbudza ogólny szacunek i podziw, chociaż nie każdy rodzaj wirtuozerii na to rzeczywiście zasługuje. Sprawność techniczna grającego powinna służyć najdoskonalszemu oddaniu zamysłu kompozytora, a tymczasem zdarza się, że nawet sławni pianiści nadużywają swojej łatwości ruchowej grając o wiele za szybko nie tylko w stosunku do zapisu nutowego, ale i do dobrego smaku muzycznego (zob. teorię prof. Woytowicza). Nadmierne popisywanie się prędkością dla uzyskania poklasku niewyrobionej muzycznie publiczności można postawić na jednym poziomie z manierą niektórych śpiewaków, którzy nadmiernie rozciągają długie nuty dla „pokazania głosu” - i jedno, i drugie jest tylko efekciarstwem deformującym oryginalny tekst muzyczny.

▲Góra▲    ►0.2    ►0.3    ►0.4
0.3 - Paradoks mechanizmu fortepianu
0.3.1 Wracając do kompleksowości techniki gry na fortepianie, przytoczę tutaj
za Czesławem Sielużyckim dwa cytaty:
Według F. H. Péru, Chopin w czasie lekcji demonstrował uczniom 20 sposobów uderzenia tego
samego klawisza wydobywając za każdym razem inne brzmienie.
Leopold Godowski twierdził, że „dobry pianista ma na każde uderzenie przynajmniej kilkanaście sposobów jego wykonania”.

0.3.2Jednym z największych paradoksów pianistyki jest jednak fakt, że cała ta różnorodność ruchów (Godowski) służąca do uzyskania tak wielkiego bogactwa brzmieniowego (Chopin), jest zdeterminowana przez wyłącznie  j e d e n   parametr fizyczny: szybkość naciśnięcia klawisza, czyli prędkość uderzenia struny przez młotek! T.Matthay: „Tworzenie dźwięku: Im szybsze uderzenie w strunę, tym głośniejszy jest uzyskany dźwięk. [...] Nie ma innego sposobu.

0.3.3Czesław Sielużycki pisze z pozycji lekarza, że w „ręce” (rozumianej jako cała kończyna) znajduje się ponad 50 mięśni. Ponadto rozróżnia on i szczegółowo opisuje w „Ręce pianisty” blisko 40 rodzajów ruchów pianistycznych - dla przykładu kilka ich nazw: ruch allomobilny, automobilny, pełnoramieniowy, przeciwciśnieniowy, skurczowo-ciężarowy, skrzydłowo-palcowy, zamachowo-rzutowy itd... Z mojego punktu widzenia nie jest koniecznym opanowanie wszystkich tych ruchów, aby dobrze grać na fortepianie. Tym bardziej, że - jak przyznaje sam autor - praktyczna przydatność wielu spośród nich jest znikoma. Daleko korzystniejszym wydaje się zrozumienie ogólnych zasad działania aparatu ruchowego (co właśnie proponuję w tym serwisie), a następnie, na tej podstawie, wypracowanie własnego arsenału sposobów technicznych, co powinno być właściwym celem początkowego okresu nauki gry na fortepianie.

0.3.4I jeszcze, na koniec, pragnę dodać ostrzeżenie: Jasna i obiektywna świadomość działania podstawowych mechanizmów gry w znacznym stopniu może poprawić technikę pianistyczną oraz wydatnie skrócić czas ćwiczenia. Jednak należy pamiętać, że nadmierne analizowanie pracy własnych mięśni i stawów podczas gry nie ma większego sensu, a nawet może być szkodliwe. Neuhaus żartował ze zbyt „chirurgicznego” podejścia do gry mówiąc: „Jeśli potrafię osiągnąć to, co zamierzyłem [...], to jest mi wysoce obojętne, jak w tym czasie zachowuje się łokieć, co robią moi przyjaciele supinatory i pronatory i czy w mojej pracy uczestniczy trzustka” Pracujmy więc zgodnie ze zdrowym rozsądkiem, zachowując umiar i właściwe proporcje!

*     *     *
Copyright © 2012, Aleksander Woronicki
Strona poprzednia Spis treści Opinie o serwisie Strona następna